سیماهای زمین‌شیمیایی ذخیره بنتونیت چاهریسه، شمال خاور اصفهان، پهنه ایران مرکزی

ذخیره بنتونیت چاهریسه، در فاصله 55 کیلومتری شمال‌ خاور اصفهان در پهنه ساختاری ایران مرکزی جای گرفته است. این ذخیره، شکل لایه‌ای و توده‌ای دارد و شامل 6 رخنمون مجزاست. مشاهدات صحرایی نشان می‌دهند که کانسنگ‌ها از دید ژنتیکی در ارتباط با برش‌های توفی الیگومیوسن هستند. مطالعات کانی‌شناسی گواهی بر حضور کانی‌های مونت‌موریلونیت، ساپونیت، بیدلیت، کریستوبالیت، آنورتیت، کلسیت، دولومیت، آلبیت، ورمیکولیت، اکتینولیت، پیروفیلیت، کوارتز، سانیدین، نانترونیت، اورتوکلاز، میکروکلین، تریدیمیت و هماتیت در مقادیر سنگ‌ساز در نمونه‌های بنتونیتی هستند. بر پایه بررسی‌های شیمی کانی، ذخیره بنتونیت چاهریسه را می‌توان به عنوان نوع وایومینگ رده‌بندی نمود. نتایج محاسبات تغییرات جرم (با فرض Hf به‎عنوان عنصر شاخص کم‌تحرک) نشان می‌دهند که پیشرفت فرایند بنتونیت‌زایی در چاهریسه با تهی‌شدگی عناصری مانند Al، Fe، K، Ti، Mn P،  Ba، Co، Zn، Cs، Rb، Y، Zr، Ni، Sr و Cu، غنی‌شدگی U و شستشو- تثبیت عناصری مانند Na، Mg، Ca و Si همراه شده است. تجزیه و تحلیل‌های زمین‌شیمیایی آشکار می‌سازند که تغییرات بی‌هنجاری منفی Eu (27/0-90/0) و منفی ضعیف تا مثبت ضعیف Ce (97/0- 22/1) در چاهریسه به‌ترتیب توسط درجه دگرسانی فلدسپارها و تغییر در میزان پتانسیل اکسایش محیط کنترل شده است. با توجه به نتایج به دست آمده از روابط صحرایی، کانی‌شناسی و زمین‌شیمیایی به نظر می‌رسد که عواملی همچون شرایط فیزیکوشیمیایی محیط دگرسانی، سازوکار جذب، اختلاف در میزان شدت دگرسانی مواد منشأ، میزان دسترسی به لیگاندهای فلوریدی، کلریدی و سولفاتی، تلفیق در ساختار بلوری، تبادلات یونی، تمرکز فیزیکی و حضور در فازهای کانیایی مقاوم به‌ترتیب نقش مهمی در توزیع و تمرکز عناصر در این ذخیره ایفا کرده‌اند.